HADİS İLMİ VE TEMEL KAVRAMLARI

 HADİS İLMİ VE TEMEL KAVRAMLARI       

1- HADİS İLMİNİN KONUSU VE ÖNEMİ

1.1- Hadis İlminin Konusu:

1. Hz. Muhammed’i anlamaya ve tanımaya çalışan hadis ilminin başlıca konuları;

Ø    Hz. Muhammed’in İslamiyet ile alakalı sözleri

Ø    Hz. Muhammed’in İslamiyet ile alakalı fiilleri

Ø    Hz. Muhammed’in İslamiyet ile alakalı takrirleri

Ø    Hz. Muhammed’in ahlakı 

Ø    Ve Hz. Muhammed’in Şemâili

2. Hadis ilmi, Hz. Muhammed’in yaşamını en doğru biçimde tespit eder ve konularına göre sınıflandırır. (Örnek: Namaz Bölümü / Tefsir Bölümü / Edep Bölümü)

3. Hadis ilmi, Hz. Muhammed’e ait olmayan sözleri tespit eder ve bunların Hz. Muhammed’in sözüymüş gibi aktarılmasına izin vermez.

4. Hadis ilmi, Hz. Muhammed’in İslamiyet ile alakalı sözlerini, fiillerini, takrirlerini, Hz. Muhammed’in güzel ahlakını ve şemâilini aktarırken dikkat edilmesi gereken kuralları da belirlemeye çalışır. Bu kurallar ilk olarak sahabeler tarafından konulmaya başlanmıştır. (İshak bin Râhuye ve Buhari’nin Rüyası Örneği)

1.2- Hadis İlminin Önemi:

1. Hadis ilmi, Müslüman kimliğin ve kişiliğin oluşmasında ve korunmasında önemli bir yer oynamaktadır. (Örnek: Hz. Muhammed’in Nasıl İbadet Ettiği / Nasıl Baba Olduğu / Nasıl Eş Olduğu / Üzüntülüyken ya da sevinçliyken nasıl davrandığı vb. hepsi hadis ilminden öğrenilir) Allah bu mevzu ile alakalı Ahzab Suresi 21.ayette şöyle buyurmuştur;

“Allah’a ve ahiret gününe kavuşmayı uman ve Allah’ı çokça zikreden kimseler için, Allah’ın elçisinde size güzel bir örnek vardır”

Hz. Muhammed ise bu mevzu ile alakalı şöyle buyurmuştur;

“Ben ahlaki güzellikleri tamamlamak için gönderildim”

2. Hadis ilmi, insan hayatını hurafelerden arındırır.

             2- HADİS İLMİNİN DİĞER İSLAMİ İLİMLER İLE İLİŞKİSİ

1. İslami ilimlerde bilginin başlıca kaynakları Kur’ân ve Sünnettir. Bu anlamda hadis ilmi;

Ø    Diğer İslami ilimlere kaynak olma açısından fayda sağlar 

Ø    Yöntem bakımından diğer İslami ilimler üzerinde etkili olur.

2. İslam’ın bireysel ve sosyal hayat ile ilgili uygulamalar hakkındaki hükümleri belirleyen ibadet ve hukuk ilmine fıkıh denir. Fıkıh ilminin hadis ilmi ile ilişkisi;

Ø Fıkıh, bu kuralları belirlemek için başlıca Kur’ân ve sünneti esas almaktadır.

Ø Ayrıca yukarıdaki sözden yola çıkarak diyebiliriz ki Hz. Muhammed şaridir (Ahzab 36).

3. Allah’ın zatından, sıfatlarından, isimlerinden, fiillerinden, başlangıç ve sonuç itibariyle tüm yaratılmışların durumlarından İslam dininin kurallarına göre bahseden ilme kelam denir. Kelam ilminin hadis ilmi ile ilişkisi;

Ø Kelam ilminin temel tartışma konularından olan “kader inancı” konusunda Hz. Muhammed hadisleri hakem görevi görmektedir.

Ø   Hadis kaynaklarının birçok kısmında İman Bölümü yer almaktadır.

Ø   İman ile ilgili mevzuların birçoğunda hadisler delil olarak gösterilmiştir.

4. Kur’ân ayetlerinin anlamlarını açıklamaya, hükümlerini ve bu hükümlerin açığa çıkardığı gerekçeleri açığa çıkarmaya ve ayetleri belirli bir yöntem çerçevesinde yorumlamaya çalışan ilme tefsir denir. Tefsir ilminin hadis ilmi ile ilişkisi;

Ø Hz. Muhammed sözleriyle ve davranışlarıyla bize Kur’ân-ı açıklamıştır. O, Kur’ân’ın ilk müfessiridir. Bu görev ona Allah tarafından verilmiştir (Nahl Suresi 44.ayet). (Örnek: Rivayet Tefsirleri)

5. Hz. Muhammed’in hayatını ve kişiliğini konu edinen ilme siyer denir. Siyer ilmi İslam Tarihinin başlangıcı ile ilgilidir ve Hz. Muhammed’in hayatını kronolojik olarak inceler. (İslam tarihi de aynı görevi daha kapsamlı bir şekilde ele alır.) Siyer İlminin hadis ilmi ile ilişkisi;

Ø Her iki ilimin ortak noktası Hz. Muhammed’i tanımaktır. Bu sebepten ötürü bu iki ilim birbirlerine konu olarak yakındır.

Ø Hadisleri doğru anlayabilmek amacıyla Siyer ve İslam Tarihi’nin kronolojik olarak belirlediği malumat çok önemlidir.

Ø Hz. Muhammed’in şahsiyetini tanımak için hadislerde yer alan bilgilerde siyer için çok önemlidir.

6. Dil kökenini inceleyen bilim dalına etimoloji (dil bilim) ismi verilir. Bu bilim her kelimenin asıl manasına ulaşmaya çalışır. Dil biliminin hadis ilmi ile ilişkisi;

Ø    Hz. Muhammed Arap Dili’ne birçok yönden hakimdi (Bütün lehçeleri bilir ve konuşurken benzetmeler, örneklemeler yaparak, mecaz ve edebi sanatlar kullanarak edebi bir dil kullanırdı). Bu sebepten ötürü diyebiliriz ki; Hadislerden Arap Dilinin inceliklerine yönelik pek çok detay öğrenilebilir.

Bu mevzu ile alakalı Hz. Aişe şöyle buyurur; “Hz. Muhammed konuştuğunda herkes onu anlayabilirdi”

             3- HADİS İLMİNİN TEMEL KAVRAMLARI

3.1- Hadis

1. Hz. Muhammed’in İslamiyet ile alakalı sözlerinin, fiillerinin, takrirlerinin, ahlakının ve fiziksel özelliklerinin anlatıldığı metinlere denir. Kendi içerisinde 3 gruba ayrılmaktadır;

                 3.1.1- Sözlü (Kavli) Hadis:

1. Hz. Muhammed’in sözlerinin aktarılmış olduğu hadislere denir.

2. İnanç esasları, kıyamet alametleri, geçmiş peygamberlerin hayatları, Hz. Muhammed’in duaları, Hz. Muhammed’in emir ve yasakları, kendisine sorulan sorulara verdiği cevaplar vb. sözlü (kavli) hadisin içerisine girmektedir.

3. Sözlü (kavli) hadisler genellikle “قال رسول الله” şeklinde başlar.  

ÖRNEK;                

3.1.2- Fiili Hadis:

1. Hz. Muhammed’in fiillerinin aktarılmış olduğu hadislere denir.

2. Sahabeler, Hz. Muhammed’in yaşadığı yaşamını dikkatle izlemiş ve ibadet hayatından sosyal hayatına kadar önemli noktaları bir sonraki Müslümanlara aktarmışlardır.

3. Fiili hadisler genellikle “كان رسول الله” şeklinde başlar.

ÖRNEK;  

3.1.3- Takriri Hadis:

1. Hz. Muhammed’in onaylarının aktarıldığı hadislere denir.

2. Takriri hadisler aslında, Hz. Muhammed’in söylediği ifadeler olmayıp,    çevresindeki Müslümanların söz ve davranışlarının anlatıldığıhadislerdir. Bu davranışları Hz. Muhammed susarak, gülümseyerek ya da tebrik ederek onaylamıştır.

ÖRNEK;  

3.1.4- Şemâil Hadisleri:

1. Hz. Muhammed’in fiziksel ve ahlaki özelliklerinin anlatıldığı hadislere denir.

2. Şemâil hadislerinin yazılı olduğu sanat eseri levhalarına “Hilye” ismi verilir.

3.2- Sünnet

1. Sünnet kelimesi sözlükte; “yol, gidişat, kanun, hayat tarzı” manalarına gelmektedir. Istılahi manası ise “Hz. Muhammed’in yaşam tarzı” demektir.

2. Hadis ilmi ıstılahında hadis ile sünnet kelimeleri eş anlamlı kullanılsa da arasında ufak bir fark vardır; Hadis, Hz. Muhammed’in İslamiyet ile alakalı sözlerinin, fiillerinin, takrirlerinin, ahlakının ve fiziksel özelliklerinin anlatıldığı metinlere denirken Sünnet ise Hz. Muhammed’in İslamiyet ile alakalı sözlerinin, fiillerinin, takrirlerinin, ahlakının ve fiziksel özelliklerinin kendisidir.

3. Sünnet terimi muhaddisler ve fakihler arasında farklı manalarda kullanılır;

Ø    Fakihlere göre; Farz veya vacip derecesine varamamış dinen istenen fiillerdir. Örnek: “Kuşluk namazı kılmak sünnettir.”

Ø    Muhaddislere göre; “Hz. Muhammed’in yaşam tarzı” olarak tanımlanır.

3.3- Rivayet ve Ravi

1. Bir haberi aktarmaya rivayet denir ki bu aktarma işlemi sözlü veya yazılı bir şekilde olabilir.

2. Hadis rivayet eden kimseye ravi ismi verilmektedir.

3. Hadis ilmi deneysel olmayan rivayete dayalı başka bir ifadeyle nakilci bir yönteme sahip ilimdir. Bu sebeple bu ilim elde ettiği bilgileri naklin kuralları ile değerlendirir.

Ø Hadisin rivayet edilmeden önce iyice ezberlenmesi ve hiç değiştirilmeden aktarılması gerekir.

Ø Hadisin ravisinin birtakım şartları (Adalet ve Zabt) taşıması gerekir ki rivayeti makbul olsun. Aksi takdirde bu ravinin hadisi makbul olmaz.

Ø Bu mevzu ile alakalı Hz. Muhammed hadis rivayetine teşvik etmiş ama rivayetin dikkat ve titizlik ile yapılması gerektiğini vurgulamıştır;

“Bizden bir hadis işitip, başka bir kişiye aktarana kadar ona sahip çıkan kişinin Allah yüzünü ak etsin”

ÖRNEK: Ebu Eyyup el Ensari (Medine) – Ukbe bin Amir (Mısır): “Her kim bir Müslümanın ayıbını örterse Allah da kıyamet günü o kimsenin ayıbını örter.”

4. Hz. Muhammed’in sünneti, onu gören ilk nesil tarafından (sahabe) aktarılmaya başlanmıştır.

3.4- Sened ve İsnad

1. Hadisin metin kısmından önce o hadisi aktaran ravilerin isim zincirinin bulunduğu kısma sened kısmı denirken ravi veya ravileri anarak hadis metnini ilk söyleyen kimseye ulaştırmaya isnad ismi verilmektedir. Bu iki kavram günümüzde birbirinin yerine de kullanılmaktadır.

2. Sened, hadisin bize hangi raviler aracılığıyla ulaştığını gösteren bir belge niteliğindedir. Bu sebeple senedsiz hadis rivayet etmek belgesiz bilgi aktarmak manasına gelmektedir diyebiliriz. Böyle senedi olmayan bir hadis ise yok hükmünde, asılsız haber mertebesindedir. Herhangi bir dini ve ilmi bir değer taşımaz.

NOT: Sened, hadisin kimlik belgesidir.

3. Bir hadisin güvenilir olup olmadığını ilk olarak senedine bakarak anlayabiliriz. Bu sebeple diyebiliriz ki; Bir hadisin senedinde yer alan raviler ne kadar güvenilir ise o hadis o kadar güvenilirdir.

ÖRNEK:

حدثني مالك, عن ابن شهاب, عن عطاء بن يزيد الليثني, عن ابي سعيد الخدري ان رسول الله صلى الله عليه و سلم قال: اذا سمعتم النداء فقولوا مثل ما يقول المؤذن

4.  Bir Müslüman bir hadis kitabı okuduğu zaman muhakkak hadisleri senedleriyle beraber aktaran hadis kitapları okumalı ve bir ortamda hadis söylediği zaman o hadisi hangi kaynaktan okuduğunu aktarmalıdır.

ÖRNEK: Hadislerin senetleriyle aktarıldığı örnek kitaplar;

Ø    Muvatta                                       - İmam Ahmed bin Hanbel

Ø    Sahih-i Buhari                           - İmam Buhari

Ø    Sahih-i Müslim                         - İmam Müslim

Ø    Şerhu Meani’l-Asar                 - İmam Tahavi

3.5- Metin

1.  Hadisin sened kısmından sonra okunan ve Hz. Muhammed’in İslamiyet ile alakalı sözünün, fiilinin, takririnin veya Hz. Muhammed’in şemailinin anlatıldığı bölümdür. Hadisin asıl kısmıdır.

2.  Hadis ilminin metin üzerine yaptığı çalışmalar ile;

Ø     Hadisin nasıl anlaşılması ve yorumlanması gerektiği,

Ø    Hayatımıza ne şekilde aktarılabileceği,

Ø    Hadisten hareketle hangi sonuçlara ulaşılacağı  TESPİT EDİLMİŞTİR.

ÖRNEK:

حدثني مالك, عن ابن شهاب, عن عطاء بن يزيد الليثني, عن ابي سعيد الخدري ان رسول الله صلى الله عليه و سلم قال: اذا سمعتم النداء فقولوا مثل ما يقول المؤذن

BAZI HADİS USULÜ KİTAPLARI

Ø    Sahih-i Buhari Muhtasarı Tecrid-i Sarih Tercemesi (Mukaddime) – Ahmed Naim

Ø    Hadis Usulü – Hayrettin Karaman

(İmam Hatip Liselerinde okutturulmuştur)

Ø    Hadis Usulü – Talat Koçyiğit

(Lisans Seviyesinde bir kitaptır)

Ø    Hadis I-II – Ali Yardım

(Hadis usulü-tarihi-kaynakları ve ilimleri hakkında genişçe bilgi verir. Aynı zamanda muhaddisleri vefat tarihleri ile sıralayan bir eserdir)

Ø    Hadis Usulü (Çizim ve Örnekleriyle) – İsmail Lütfi Çakan

(Şekil ve örneklerle hadis usulü konularını ihtiva eder)